Utworzony w 1981 roku, jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Obejmuje centralną część Gorców, m.in. masywy Turbacza i Gorca. Aktualna powierzchnia GPN wynosi 7029.85 ha (powierzchnia ochrony ścisłej: 3611,07 ha; powierzchnia ochrony czynnej: 2882,51 ha; powierzchnia ochrony krajobrazowej: 536,27 ha).
Na terenie GPN stwierdzono 624 gatunki roślin naczyniowych - tj. 60% flory całych Gorców; 233 gatunków mchów, 103 gatunków wątrobowców, 507 gat. porostów i grzybów naporostowych, oraz 736 gatunków grzybów wielkoowocnikowych.
Znaczny jest udział gatunków górskich, m. in: liczydło górskie, tojad dzióbaty, jaskier platanolistny, miłosna górska, omieg górski. Występuje tu również 14 gatunków charakterystyczn dla piętra alpejskiego, np. kuklik górski, wiechlina alpejska, tymotka alpejska. 63 taksony roślin są . prawnie chronione. Lasy stanowią aż 95% powierzchni Parku, liczne w nich są drzewa w wieku powyżej 100 lat. W drzewostanie występują głównie świerk, buk, jodła, domieszkę stanowią modrzew, jawor, modrzew, olsza szara – sporadycznie wiąz i jesion. Osobną grupę stanowią zespoły roślinne związane z polanami, na których występuje 30% gatunków flory Gorców.
Występuje tu 214 gatunków kręgowców, z tego 33 jest w rejestrze Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Są to m.in.: płazy: traszka karpacka i traszka grzebieniasta, ptaki:, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, głuszec, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, puszczyk uralski, sóweczka, włochatka, ssaki: koszatka leśna, mroczek posrebrzany, mroczek pozłocisty, podkowiec mały, popielica szara, rzęsorek mniejszy, ryś euroazjatycki, niedźwiedź brunatny, wilk szary, żbik europejski. Występuje 13 gatunków nietoperzy, 140 gatunków ptaków (w tym 106 gniazdujących na terenie parku), 8 gatunków płazów. W potokach występuje pstrąg potokowy i głowacz pręgopłetwy. Na polanach zaobserwować można intersujące gatunki motyli (m.in. rusałka admirał, rusałka pokrzywnik, perłowiec większy)
Największe zagrożenia dla wartości przyrodniczych Gorczańskiego Parku Narodowego związane są z zaprzestaniem tradycyjnego, ekstensywnego użytkowania polan reglowych tj. wypasu i koszenia. Skutkiem tego rozprzestrzeniająca się borówka czernica i postępująca sukcesja leśna wkracza na polany przekształcając krajobraz i wypierając gatunki ekosystemów otwartych. W celu zahamowania sukcesji oraz utrzymania cennych łąk kwiecistych, stosuje się w gdzie tylko możliwe ochronę czynną, w szczególności odkrzewianie i mechaniczne koszenie. W przypadku ekosystemów leśnych najlepszą formą ochrony, propagowaną w Parku jest umożliwienie spontanicznych procesów przyrodniczych. Różne fazy i tempo tych procesów prowadzi niekiedy do rozpadu drzewostanów świerkowych. Powstający w konsekwencji tych zjawisk nowy, naturalny las ma jednak strukturę zróżnicowaną przestrzennie i wiekowo co wpływać będzie korzystnie dla mieszkańców gorczańskiej puszczy. W dolnym reglu dominują jedne z najlepiej zachowanych w Beskidach Zachodnich ostępy karpackiej puszczy, nierzadko o cechach lasów pierwotnych.
Głównym zadaniem edukacji prowadzonej przez Gorczański Park Narodowy jest nauczanie o wartościach przyrodniczych dla jakich utworzono w Gorcach park narodowy. Ważną rolę w procesie edukacji zajmuje także działalność wydawnicza i wystawiennicza. Edukacja prowadzona jest w oparciu o dobrze wyposażone zaplecze stacjonarne (w dyrekcji GPN) i terenowe – odpowiednio oznakowany obszar Parku, ścieżki edukacyjne, informację przyrodniczą w terenie, terenowe stacje edukacyjne w budynku dawnej owczarni na Hali Długiej i dawnej gajówki Mikołaja w Łopusznej.
