Magurski Park Narodowy został powołany do życia 24 listopada 1994r. Jako szósty park narodowy na terenie polskich Karpat swą działalność rozpoczął z dniem 1 stycznia 1995r. Powierzchnia Parku wynosi 19 439 ha z czego 89,7 % znajduje się na terenie woj. podkarpackiego (gminy Krempna, Dukla, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Dębowiec) a pozostałe 10,3 % na terenie woj. małopolskiego (gminy Sękowa i Lipinki). Otulina Parku ma zasięg o powierzchni 22 969 ha.
W MPN ochroną ścisłą objęte jest ok. 12,4 % jego powierzchni, ochrona czynna z kolei prowadzona jest na obszarze ok. 87 % powierzchni i dotyczy zarówno ekosystemów leśnymi jak i nieleśnych. Ochroną krajobrazową objęto 0,3 % powierzchni Parku.
Magurski Park Narodowy został powołany w celu:
- Zachowania naturalnych starodrzewi o charakterze puszczańskim,
- Ochrony bogatej i różnorodnej fauny puszczańskiej,
- Zachowania interesujących wychodni skalnych obfitujących w różnorodne formy wietrzenia, co powoduje, że ten teren uznawany jest przez specjalistów za wyjątkowej klasy zabytek skalny Beskidu Niskiego,
- Utrzymania rozległych, półnaturalnych łąk i pastwisk wraz z charakterystycznym, niezabudowanym krajobrazem,
- Uzyskania w ciągu kilkudziesięciu lat zrównoważonej gospodarki wodnej na obszarach źródliskowych rzeki Wisłoki.
O wartości florystycznej Parku świadczy pokaźna liczba roślin rzadkich i zagrożonych, w tym 71 gatunków chronionych. Wśród 64 gatunków objętych ochroną ścisłą występują tojady: dzióbaty i mołdawski, pokrzyk wilcza jagoda, zimowit jesienny, parzydło leśne, podrzeń żebrowiec, dziewięćsił bezłodygowy, 20 gatunków storczyków, goździk kosmaty, wawrzynek wilczełyko czy 4 gatunki widłaków. W wyniku badań przeprowadzonych w ramach tworzenia Planu Ochrony dla Parku stwierdzono również występowanie 188 gatunków mchów, w tym 4 z „czerwonej listy”, 51 gatunków wątrobowców, 85 gatunków śluzowców i 461 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, w tym 98 gatunków chronionych, rzadkich i wymierających.
Leśne ostępy magurskie wyróżniają się bogatymi populacjami dużych kręgowców puszczańskich. Żyje tu 60 gatunków ssaków, w tym 10 gatunków nietoperzy. Z rzędu drapieżnych występują: niedźwiedź, wilk, borsuk, ryś, żbik, lis, wydra, kuna leśna i domowa, tchórz, gronostaj, łasica. Wśród parzystokopytnych na terenie MPN stwierdzono jelenia, łosia, sarnę i dzika, a z rzędu zajęczaków zająca. Introdukowane w latach osiemdziesiątych bobry licznie zasiedliły dopływy Wisłoki. Oprócz bobrów do większych gryzoni należą w Parku wiewiórka i piżmak. Wśród drobnych ssaków na uwagę zasługują ryjówka górska i malutka, rzęsorek mniejszy i rzeczek, zębiełek karliczek i białawy, badylarka, popielica, smużka i orzesznica. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” znajduje się 10 gatunków ssaków odnotowanych na terenie Magurskiego Parku Narodowego. Badania awifauny potwierdziły występowanie 160 gatunków ptaków, w tym 117 lęgowych, wśród których 8 gatunków ma swoje miejsce w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Są to: orzeł przedni, puchacz, włochatka, sóweczka, puszczyk uralski (ok. 60 par/100 km2 – jedno z największych zagęszczeń w Europie), dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty oraz orlik krzykliwy. Magurski Park Narodowy znany jest z występujących tu ptaków szponiastych. Spośród nich orlik krzykliwy - uznany za symbol Parku - gnieździ się tutaj w liczebności ponad 20 par, co daje jedno z największych zagęszczeń w Polsce. Park może się też poszczycić jednym z najwyższych zagęszczeń populacji lęgowej myszołowa zwyczajnego (60 par/100 km2). Z innych ciekawych gatunków należy wymienić bociana czarnego, trzmielojada, derkacza, pliszkę górską, pluszcza oraz dwa gatunki muchołówek: białoszyją i małą.
W Parku stosuje się następujące metody ochrony:
1. Ochrona ścisła, gdzie przyroda „rządzi się” swoimi prawami, odwiecznie ustalonymi przez siły natury bez ingerencji człowieka. Obecnie funkcjonują trzy obszary ochrony ścisłej:
- Magura Wątkowska (pow. 1188,69 ha)
- Kamień (pow. 377,93 ha)
- Zimna Woda (pow. 841,11 ha)
W obszarach tych dominują starodrzewy o typowo puszczańskim charakterze oraz drzewostany o wysokich i bardzo wysokich walorach.
2. Ochrona czynna, polegająca na stosowaniu określonych zabiegów ochronnych w celu przywrócenia stanu najbardziej zbliżonego do naturalnego ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt i grzybów.
W ekosystemach leśnych przykładem ochrony czynnej są działania w drzewostanach z udziałem jodły jako gatunku nie wytrzymującego konkurencji z bukiem. Prace polegają na usuwaniu drzew przeszkadzających we wzroście cennym gatunkom oraz pomoc w odnawianiu się drzewostanów głównie z udziałem jodły.
W ekosystemach nieleśnych prowadzi się ochronę czynną, której celem jest zachowanie zbiorowisk nieleśnych w niezmienionym stanie. Są to przede wszystkim koszenia przy użyciu kosiarek mechanicznych lub ręczne. Koszenie w odpowiednim terminie ma na celu poprawę kondycji populacji gatunków cennych lecz przegrywających w konkurencji z silnymi ekspansywnymi i zagłuszającymi je roślinami. W celu zachowania dogodnych terenów łowieckich dla ptaków szponiastych (orlika krzykliwego, orła przedniego, myszołowa zwyczajnego) każdego roku większość powierzchni otwartych MPN jest wykaszana. Wykaszanie zabezpiecza łąki przed postępującą, naturalną sukcesją, a niska trawa w okresie wychowywania piskląt ułatwia dorosłym ptakom dostęp do gryzoni. Koszone pasowe (z pozostawieniem nieskoszonych pasów) ma za zadanie zapewnić schronienie dla zwierząt tam bytujących. Stosuje się również sezonowy wypas bydła i owiec przy zachowaniu odpowiedniego zagęszczenia. Usuwanie podrostów powstrzymuje proces sukcesji, zapobiega wypieraniu gatunków łąkowych przez leśne. Taką formą ochrony objęte są szczególnie łąki suche z dziewięćsiłem bezłodygowym i fragmenty wrzosowisk z widłakiem goździstym.
3. Ochrona krajobrazowa, polegająca na zachowaniu cech charakterystycznych danego krajobrazu, dopuszczająca ograniczone użytkowanie gospodarcze na gruntach rolnych oraz terenach służących obsłudze realizacji celów ochronnych Parku Narodowego.
Do dyspozycji turystów na terenie Magurskiego Parku Narodowego wyznakowano 10 szlaków pieszych o łącznej długości ok 94 km. Obok szlaków pieszych MPN odwiedzający może wybrać się na jedną z czterech ścieżek przyrodniczych czy na szlaki rowerowe i konny. Jedną z działalności statutowej parku jest prowadzenie edukacji ekologicznej. Pracownicy edukacyjni prowadzą zajęcia w Ośrodku Edukacyjnym im. Jana Szafrańskiego w Krempnej oraz w terenie Parku.
