Został utworzony 10 maja 1974.
Roztoczański Park Narodowy położony jest w środkowo-wschodniej części Polski, w województwie lubelskim, obejmując najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza Tomaszowskiego. Aktualna jego powierzchnia wynosi 8.483 ha, z czego lasy zajmują 8.102 ha (95,5%). Ochroną ścisłą objęto 1029,22 ha (12,1%), czynną 7241,13 ha (85,4%) a krajobrazową 212,48 ha (2,5%).
Ekosystemy leśne są dominującym typem ekosystemów RPN. Obejmują najlepiej zachowane na Roztoczu drzewostany bukowe, jodłowe i grądowe. Różnorodność biocenotyczną uzupełniają nieleśne ekosystemy lądowe (łąki, kserotermy) i ekosystemy wodne, głównie rzeki oraz torfowiska wysokie i przejściowe.
Świat roślin liczy ponad 1100 gatunków, wśród których rośliny naczyniowe stanowią ok. 950 gat., mszaki – ok. 200 gat. i glony – ok. 50 gat. Wśród roślin naczyniowych występują taksony reprezentujące siedem elementów geograficznych, m.in. typowe gatunki środkowoeuropejskie (żywiec cebulkowy i kokorycz pusta), gatunki borealne (mącznica lekarska, pomocnik baldaszkowy i zimoziół północny), w tym także torfowiskowe (turzyca bagienna, przygiełka biała, bagnica torfowa oraz wszystkie gatunki rosiczek). Najbardziej charakterystycznymi elementami flory RPN są rośliny górskie,m.in.: żywiec gruczołowaty, tojad dzióbaty, czosnek niedźwiedzi, podrzeń żebrowiec, paprotnica sudecka i paprotnik Brauna. Z innych gatunków na uwagę zasługują rośliny stepowe (wiśnia karłowata, dzwonek syberyjski, powojnik prosty) oraz śródziemnomorskie (ożanka właściwa, ośmiał mniejszy). Do ciekawszych zaliczyć można mszaki reprezentujące elementy górskie: mechera kędzierzawa, żurawiec Haussknechta, bartramia owocokształtna, bezlist zielony i bezlistny, skrzydlik drobny, sierpowiec błyszczący a także rzadkie wątrobowce – biczyca trójwrębna i przyziemka Müllera. Spośród ponad 150 gatunków porostów, z interesujących występują m.in. granicznik płucnik, włostka ciemniejsza i brodaczki.
Fauna RPN liczy ponad 3630 gatunków (3300 bezkręgowców i ok. 340 kręgowców). Park jest osobliwym refugium w skali regionu i kraju w szczególności: ślimaków – świdrzyka zwodniczego i ślimaka żółtawego, pijawki lekarskiej, chrząszczy – zagłębka bruzdkowanego, zgniotka szkarłatnego, pachnicy dębowej, wynurta, ważek – zalotki większej, miedziopiersi północnej, trzepli zielonej, motyli – pasyna lucylli, dostojki eunomii, ksylomki strix a także modliszki zwyczajnej.
Osobliwościami wśród kręgowców RPN są przede wszystkim: minóg ukraiński, głowacz białopłetwy, traszka grzebieniasta, żaba zwinka, gniewosz plamisty, żółw błotny, bocian czarny, trzmielojad, orlik krzykliwy, puszczyk uralski, włochatka, sóweczka, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł białogrzbiety, zniczek, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, mopek, nocek duży, nocek Bechsteina, nocek Alkatoe, popielica, koszatka, ryś i wilk.
Zwierzę herbowe Roztoczańskiego Parku Narodowego to konik polski, którego protoplastą był występujący tu niegdyś, obecnie wymarły gatunek – tarpan. Na terenie Parku prowadzona jest hodowla zachowawcza tej prymitywnej rasy w systemie rezerwatowym i stajennym.
Podstawowym zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego RPN jest antropopresja: rozwój rozproszonej zabudowy i infrastruktury energetycznej w jego bezpośrednim sąsiedztwie, na terenach ważnych korytarzy ekologicznych łączących RPN z innymi cennymi terenami, wzrost natężenia ruchu pojazdów oraz intensyfikacja rolnictwa (w tym scalenia gruntów i uprawa roślin przemysłowych). Głównymi działaniami ochronnymi w kontekście antropopresji, jest prawne usankcjonowanie istnienia korytarzy ekologicznych i ich ochrona przed zainwestowaniem.
W Parku dominuje turystyka piesza i rowerowa. Dla zwiedzających udostępniono ponad 64,5 km szlaków pieszych, ścieżek poznawczych, tras rowerowych. Łącznie Park odwiedza ok. 120 tys. osób rocznie. Głównym centrum edukacji i obsługi ruchu turystycznego jest Ośrodek Edukacyjno-Muzealny położony w zabytkowej części Zwierzyńca. Prezentowana jest w nim m.in.: stała multimedialna wystawa przyrodnicza „W krainie jodły, buka i tarpana”. Ośrodek Edukacyjno-Muzealny RPN z pracownią przyrodniczą stanowi zaplecze do prowadzenia zajęć kameralnych, a dopełnieniem w zdobywaniu praktycznej wiedzy o przyrodzie Parku są prowadzone, głównie na ścieżkach edukacyjnych, zajęcia terenowe. Opierają się na jej poznawaniu za pomocą różnych zmysłów. Kontakt z piękną przyrodą daje większe możliwości kształtowania uczuć, rozwijania kultury przyrodniczej, odkrywania tajników funkcjonowania ekosystemów i obserwowania zachodzących w nich procesów i zależności pomiędzy organizmami.
W punktach węzłowych tras zwiedzania w adaptowanych historycznych obiektach ulokowano terenową bazę edukacyjno-turystyczną, na którą składają się: Izba Leśna we Floriance oraz Gajówka Krzywe, gdzie swoją letnia bazę ma Roztoczańska Konna Straż Ochrony Przyrody.
