Oddajemy do Państwa rąk tom podsumowujący stan wiedzy o jednej z najlepiej zachowanych dolin rzecznych w Europie. Tak bowiem, bez najmniejszej przesady, można określić dolinę Narwi, chronioną w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego. Wielokorytowy charakter rzeki, rytm jej wezbrań, sprawiający, że nadal, niemal corocznie, wypełnia wodami dolinę, rozległe połacie mokradeł, bogaty i fascynujący świat roślin i zwierząt, a także historia i tradycyjne formy użytkowania – wszystko to składa się na zróżnicowany, harmonijny i tętniący życiem krajobraz. To obszar tym bardziej unikalny, że ocalały od wpływu osuszających melioracji, które przeorały i zniszczyły olbrzymią większość mokradeł i dolin rzecznych w naszym kraju, jak i na całym kontynencie. Dolina Narwi nieustannie zmienia się, a tempo i natężenie przeobrażeń nasiliły się znacznie w ostatnich dekadach. Coraz mniej wód zasila mokradła, spływając z przyległych do doliny wysoczyzn. Zanikły dawne sposoby koszenia, a z wielkich obszarów rolnicy wycofali się zupełnie, co dało impuls do ekspansji trzciny, krzewów i drzew. Negatywny wpływ na dynamikę wezbrań wywiera zalew Siemianówka. Wody rzeczne, jak i siedliska w dolinie stają się coraz bardziej żyzne. Nasila się penetracja przez inwazyjne gatunki obce. Wszystkie te procesy wymagają stosownych działań mitygujących i ochronnych. Są one możliwe dzięki Parkowi Narodowemu, który od lat z sukcesem je prowadzi. Tom, który mają Państwo w ręku został przygotowany w roku jubileuszu 20-lecia Narwiańskiego Parku Narodowego. Złożyły się nań prace ponad 40. autorów z wielu ośrodków, m.in. z Politechniki Białostockiej, Uniwersytetu w Białymstoku, Instytutu Geofizyki PAN, Instytutu Rybactwa Śródlądowego, Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, jak i z samego Parku Narodowego. Można go traktować jako aktualizację i rozwinięcie materiałów opublikowanych w 2004 r. w pierwszej monografii Narwiańskiego Parku Narodowego pod redakcją Prof. Henryka Banaszuka. Dolina Narwi między Surażem a okolicami Choroszczy jest kształtowana zarówno przez siły natury, jak i działalność człowieka. Rzeka żywiła mieszkańców jej brzegów i żywi nadal, choć czasami w inny, niż dawniej sposób. Była i jest inspiracją dla przyrodników, historyków, regionalistów i twórców. Przygotowując ten tom staraliśmy się uwzględnić wszystkie aspekty funkcjonowania ekosystemu bagien narwiańskich w możliwie pełny sposób. Zamierzenie, tak szeroko zakrojone, nie powiodło się w pełni, a niektóre części opracowania mogą pozostawiać niedosyt. Może jednak dobrze, że dolina Narwi nadal skrywa tajemnice? Niech będzie to dodatkową zachętą do zagłębienia się w labirynt jej wód, w mozaikę jej szuwarów, łąk, zarośli i lasów. Ufamy, że niniejszy tom Czytelnicy – badacze, turyści i goście Parku Narodowego oraz mieszkańcy doliny Narwi i jej okolic – zechcą uznać za inspirujący i przydatny w tej mierze przewodnik.
Piotr Banaszuk i Dan Wołkowycki
Białystok – Kurowo, grudzień 2016 r.