W dniach 5-7 lipca 2021 r. w Białowieskim Parku Narodowym odbyła się pierwsza część Transgranicznego Szkolenia dla Nauczycieli, zrealizowanego w ramach polsko-białoruskiego projektu pn. „Przyrodnicza skarbnica ponad granicami", współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020.
W szkoleniu wzięła udział kadra nauczycielska z partnerskich szkół: II Liceum Ogólnokształcącego z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce oraz Państwowej Instytucji Edukacji „Średnia Szkoła nr 3 miasta Pińska" oraz pracownicy obszarów chronionych: Białowieskiego Parku Narodowego i Lokalnego Funduszu Środowiskowego „Rezerwaty Obwodu Brzeskiego" z Białorusi.
Pierwszego dnia szkolenia, którego organizatorem był Białowieski Park Narodowy, uczestnicy wysłuchali wykładu oraz obejrzeli filmy dr Patryka Czortka pn. „Cenne i rzadkie składniki szaty roślinnej Puszczy Białowieskiej i jej przedpola w dobie Antropocenu". Poznali przyczyny zagrożeń roślinności Puszczy Białowieskiej oraz zalecenia, jak można zmniejszyć zagrożenia w odniesieniu do konkretnych gatunków roślin. Spora dawka wiedzy poświęcona była inwazjom biologicznym, w tym gatunkom roślin inwazyjnych. Przykładem jest nawłoć kanadyjska, która rozprzestrzenia się na Polanie Białowieskiej. Jest ona silnym kolonizatorem, eliminuje wiele naturalnie występujących gatunków roślin. Z powodu bujnych, żółtych kwiatostanów uważana była dawniej za atrakcyjną roślinę dekoracyjną, dlatego mocno rozprzestrzeniała się z przydomowych ogródków. Dr Czortek zwrócił uwagę, że metoda walki z gatunkami inwazyjnymi polegająca na usuwaniu roślin i ich składowaniu na dzikich wysypiskach przynosi często odwrotny skutek - z takich składowisk rośliny rozprzestrzeniają się na nowe tereny.
Kolejny wykład przedstawiła dr Ewa Pirożnikow pn. „Las leczy i żywi; tradycja użytkowania leczniczego i pokarmowego roślin leśnych na Podlasiu". Polska, w porównaniu z innymi krajami Europy, wykorzystuje mały procent roślin (zaledwie 5%), w stosunku do tego, co mogłaby wykorzystywać (35%). Na Podlasiu zachowała się pamięć o użytkowaniu pokarmowym (kulinarnym) dziko rosnących roślin naczyniowych. Naukowcy, w wyniku wywiadów z mieszkańcami, odnotowali co najmniej 148 gat. roślin wykorzystywanych przez człowieka. Osobliwością Puszczy Białowieskiej jest zupa z podagrycznika pospolitego, do dziś przygotowywana przez mieszkańców obrzeży Puszczy. Do sporządzania zup używano także innych gatunków roślin: czosnku niedźwiedziego, bluszczyka kurdybanka, ostrożenia warzywnego. Tradycja użytkowania roślin dziko rosnących w regionie Puszczy Białowieskiej zanika, bo: wsie się wyludniają; mieszkańcy rzadziej chodzą do lasu, a wolny czas spędzają w inny sposób; wiele gotowych produktów można kupić w sklepach; jest moda na „nowoczesność" - wchodzą nowe potrawy; zanika wiele naturalnych stanowisk różnych gatunków roślin. W swoim ciekawym i barwnym w zastosowanym słownictwie wystąpieniu dr E. Pirożnikow dokonała prezentacji roślin odpowiedzialnych za nasze zdrowie oraz „bywalcach" naszej kuchni.
Wykładowcy zadbali o rzeczową i obszerną ilość informacji dotyczących zarówno wartości przyrodniczej naszego regionu, jak i kulturowotwórczej roli występujących tu roślin. Zarówno dr E. Pirożnikow, jak i dr P. Czortek podkreślali wyjątkowość regionu Puszczy Białowieskiej, gdzie zachowały się niezwykle cenne rośliny, ale równie interesujące tradycje i zwyczaje ich wykorzystania.
Mieliśmy też okazję podziwiać umiejętność symultanicznego tłumaczenia polsko-białoruskiego, którym zachwyciła p. Natalia Gierasimiuk.
W drugim dniu szkolenia, organizowanym przez Partnerów z Białorusi, zapoznaliśmy się z walorami przyrodniczymi i kulturowymi Polesia. Dyrektor Rezerwatu „Sporovsky" Wadim Prаtasewicz opowiedział o osobliwościach przyrodniczych tego obiektu. Przedstawił temat koszenia łąk w rezerwatach obwodu brzeskiego oraz płynące z tego korzyści dla przyrody. Wszyscy słuchacze byli pod wrażeniem zachowanego bogactwa przyrody, nie tylko świata roślin, ale także m.in. wzrastającej populacji bardzo rzadkich ptaków: m.in. wodniczki, kulika, dubelta. W wystąpieniu Wadima Protasewicza wybrzmiał problem, z który borykamy się również my w regionie Puszczy Białowieskiej - obniżanie się poziomu wód gruntowych oraz szybki spływ wody ciekami wodnymi. Pracownicy rezerwatów obwodu brzeskiego starają się spowolnić odpływ wód. Jednym z takich działań jest utworzenie sztucznego jeziora o roli zbiornika retencyjnego, który ich zdaniem przynosi założone efekty.
Siargey Tynavets - prodziekan Wydziału Biotechnologii Poleskiego Uniwersytetu Państwowego w swoim wystąpieniu przybliżył nam m.in. proces rozmnażania in vitro miodownika melisowatego - rzadkiej rośliny na Polesiu (rzadko spotykanej również i w Puszczy Białowieskiej), która masowo była pozyskiwana z naturalnych stanowisk z uwagi na wykorzystywanie w przemyśle spożywczym. Wykorzystanie składników roślinnych w życiu codziennym oraz w obrzędach i świętach Białorusinów na Polesiu przybliżyła Pani A. Sadovskaya - starszy pracownik naukowy Muzeum Białoruskiego Polesia. Barwnie przedstawiła wciąż żywo funkcjonujące na Polesiu użytkowanie różnych roślin w rytuałach, ceremoniach i wróżbiarstwie, podkreślając wielkie znaczenie przyrody w kulturze i zwyczajach miejscowej ludności.
Z powodu epidemii COVID-19 dwa pierwsze dni szkolenia odbywały się na platformach internetowych za pomocą łączy online. Ale mimo odległości, podobieństwa przyrody i kultury naszych regionów - Puszczy Białowieskiej i Polesia, którym poświęcone było szkolenie, sprawiły, że czuło się bliskość i jedność celów i dążeń Partnerów z Polski i Białorusi.
Trzeciego dnia szkolenia odbyły się przyrodnicze wyjazdy terenowe, realizowane oddzielnie przez uczestników z Polski i Białorusi. Białoruscy Partnerzy zajęcia praktyczne przeprowadzili w rezerwacie przyrody obwodu brzeskiego „Sporovsky". Polscy uczestnicy wyjechali do „Ziołowego Zakątka" na Podlasiu.
Bardzo pouczające i przydatne do realizacji dalszych działań projektu było poznanie przez polskich uczestników szkolenia Ogrodu Botanicznego i zakładu przetwórstwa ziół w „Ziołowym Zakątku" w Korycinach oraz uczestnictwo w przeprowadzonych w nim warsztatach zielarskich. Podczas warsztatów uczestnicy, bazując na naturalnych składnikach roślinnych, sporządzali ziołowe herbaty o różnym działaniu, mieszanki przypraw do różnych rodzajów potraw oraz kosmetyki. Zajęcia poprzedziła merytoryczna opowieść pracownika Ośrodka Edukacji Przyrodniczej w Korycinach na temat każdej rośliny, której susz, owoce lub korzenie były zaproponowane do użycia podczas warsztatów. Po Ogrodzie Botanicznym oprowadził uczestników szkolenia Pan Mirosław Angielczyk - pomysłodawca, założyciel i właściciel tego edukacyjnego miejsca, a jednocześnie botanik. Specjalizacją założonego przez Niego Ogrodu Botanicznego są rośliny użytkowe, lecznicze, zagrożone i chronione.
Pan Mirosław Angielczyk okazał się nieprzecenioną kopalnią wiedzy. Pokazał wiele cennych użytkowych gatunków roślin, niegdyś szeroko stosowanych na Podlasiu i w regionie Puszczy Białowieskiej. Dziś powraca się do ich wykorzystywania. Przykładem jest bardzo cenna roślina o nazwie starodub łąkowy, której korzenie dawniej służyły za panaceum na wszystkie choroby. Dziś naukowcy rozpoczynają badania nad jej ponownym, szerokim wykorzystaniem.
Firma „Ziołowy Zakątek" istnieje od 1990 r. Współpracuje dziś z wieloma lokalnymi rolnikami prowadzącymi ekologiczne uprawy roślin. Sama również posiada 60-hektarowe gospodarstwo z uprawami ziół i owoców, suszarnie, magazyny, własne laboratoria. Zajmuje się m.in. obróbką warzyw i owoców z wykorzystaniem procesu liofilizacji (suszenie po zamrożeniu), dzięki któremu produkty nie tracą swoich dobroczynnych właściwości i aromatu. Firma zatrudnia dziś ponad 350 osób, będąc jednym z większych pracodawców w tym regionie.
Jak podkreślali sami uczestnicy szkolenia, warsztaty i zwiedzanie „Ziołowego Zakątka" było bardzo pouczającym, mocno merytorycznym i niezwykle inspirującym wyjazdem.
Druga część szkolenia odbędzie się 27 sierpnia br. Partnerzy projektu z Polski i Białorusi omówią nagrane materiały filmowe z wyjazdów terenowych na Podlasie i Polesie oraz wypracują najpilniejsze i najważniejsze do zrealizowania zadania dla zachowania cennych, rzadkich czy ginących gatunków roślin.
tekst: BPN
fot.
Małgorzata Karczewska, Kacper Zacharewicz, Ireneusz Zacharewicz,
Hanna Schmidt, Anna Gierasimiuk
